KUDUS TARİHÇESİ
İslami kaynaklara göre Mescid-i Aksa ilk olarak Kabe’nin inşasından 40 yıl sonra inşa edilmiştir. Hz. İbrahim bu bölgeye hicret ettiğinde burada Yebusiler yaşamaktaydı. Hz. İshak, Hz. Yakup (İsrail) ve 12 oğlu (İsrailoğulları) bu bölgede yaşamıştır. Hz. Yusuf vesilesi ile İsrailoğulları Mısır’a yerleşmişlerdir. Hz. Musa döneminde ise geriye dönük bir göç başlamıştır. Ancak Hz. Yuşa döneminde mukaddes topraklara giriş yapabilmişlerdir. Hz. Davud Amalika kavminin liderleri Calut’u mağlup ettikten sonra İsrailoğullarının başına geçerek peygamberlik ve krallık yapmıştır. Tarihi süreçte yıkılan Mescid-i Aksa Hz. Süleyman tarafından yeniden inşa edilmiştir. Bu Yahudilik tarihinde I. Mabed Dönemi olarak kabul edilir. Hz. Süleyman’ın vefatından sonra krallık Kuzeyde İsrail ve Güneyde Yehuda olarak ikiye ayrılmış ve “Kudüs” Yehuda Krallığının başkenti olmuştur.
M.Ö. 586: Babil Kralı Buhtunnasr (Nevukadnessar) tarafından Kudüs şehri ve Mescid-i Aksa yıkıldı ve Yahudiler esir alınarak Babil’e götürüldü. Böylece I. Mabed Dönemi sona ermiş oldu.
M.Ö. 539: Pers kralı Kareş’in Kudüsü ele geçirmesiyle Yahudiler şehre döndülere ve mabedi tekrardan inşa ettiler. Böylece II. Mabed Dönemi başladı.
M.Ö. 332: Makedonyalı Büyük İskender şehri aldı ve Yahudilere kendilerini yönetme hakkı verdi.
M.Ö.63 : Roma, Kudüs’ü ele geçirdi. Bu esnada tarumar olan şehir ve mabed M.S. 40’da Roma’nın Kudüs valisi olan Herod tarafından onarıldı. Bu inşaat süreci Hz. İsa’nın doğumundan sonrasına kadar devam etmiştir. Burak Duvarı o dönemden kalmadır.
M.S.33 : Yahudiler öğretilerinden rahatsız oldukları için Hz. İsa’yı Roman’nın Kudüs valisi Pilatus’a şikayet ettiler ve Hz. İsa’nın göğe kaldırılma olayı gerçekleşti.
M.S.70 : Yahudilerin Roma yönetimine karşı başlattığı isyanı büyük bir katliam ile bastıran Komutan Titus şehri ve temellerine varıncaya kadar mabedi yıktı. II. Mabed Dönemi de böylece sona ermiş oldu.
M.S. 117-138 : İmparator Hadrian, Kudüs’ü yeniden inşaa etti. Şehrin adını Aelia Capitolina (İlya) olarak değiştirdi ve mabed alanına Jupiter Capitolina Tapınağını yaptırdı.
M.S. 324 : Roma İmparatoru I. Konstantin’in Hristiyanlığı kabul etmesinin ardından annesi Helana şehirde kiliseler, şapeller inşaa etti. Hristiyanların kutsalı Kıyame (Diriliş) Kilisesi de onun tarafından yapılmıştır. Hadrian’ın yaptırdığı tapınağın bu dönemde yıkıldığı tahmin edilmektedir.
M.S. 395 : Romanın ikiye ayrılmasından sonra Kudüs, Doğu Roma’nın (Bizans) yönetimine kaldı.
M.S. 614 : Sasaniler (II. Pers İmparatorluğu) şehri tekrar işgal ettiler. Kuşatma sırasında kendilerine yardım etmelerinden dolayı Yahudiler’in mabedi yeniden inşa etmelerine izin verdiler.
M.S. 627 : Bizans İmparatoru Heraklios şehri tekrar geri aldı ve Yahudiler’e tepki olarak mabedin inşasını durdurup mabed alanını çöplüğe çevirdi.
M.S. 638 : Hz. Ömer bin Hattap (r.a) Kudüs’ü barış yolu ile fethetti. Bizanslılarca çöplüğe çevirilen Mescid-i Aksa alanını temizleyerek bugün Kıble mescidinin bulunduğu alana ahşap bir mescid yaptırdı. Ardından Emeviler, Abbasiler, Fatımiler ve Selçuklular şehre hakim oldular.
M.S. 1085-1091 : Melikşah döneminde Selçuklu komutanlarından Artuk Bey, Kudüs’te vali olarak görev yaptı.
M.S. 1096 : Fatımiler tekrar şehri ele geçirdi.
M.S. 1099 : Papa II. Urban Avrupa’yı ayaklandırarak Haçlı seferlerini başlattı ve Haçlılar Kudüs’ü işgal ederek Fatımiler’den aldılar.
M.S. 1187 : Eyyubi devletinin kurucusu Salahaddin Eyyubi tarihi Hittin Savaşını kazanmasının ardından Kudüs’ü fethetti. Eyyubilerin ardından Memlüklüler şehirde hüküm sürdüler.
M.S. 1516 : Merci Dabik Savaşından sonra Yavuz Sultan Selim, Kudüs’ü Osmanlı hakimiyetine alarak şehrin adını Kuds’ü Şerif olarak değiştirdi. 401 sene boyunda Kudüs, Osmanlı toprağı olarak kaldı.
M.S. 1848 : 19. Yüzyıldan itibaren Yahudi toplumunda vaat edilmiş topraklar üzerinde devlet kurma fikri olgunlaştı. İngiltere bu yıl yayınladığı bir genelge ile Filistin’de bulunan konsoloslukları Yahudileri himaye etmek ile görevlendirerek bu fikre destek verdi.
M.S. 1870 : Theodor Herzl önderliğinde Siyonizm olgunlaştı ve Rusya’dan Filistin’e büyük bir göç başladı.
M.S. 1917 : Kudüs İngiliz-Fransız manda yönetimine geçti. İngiltere Dışişleri Bakanı A. Balfor Yahudilere devlet kurmaları hususunda İngiltere hükümetini destekleyici sözünü veren deklerasyon bildirdi.
M.S. 1920 : Milletler Cemiyeti’nin Filistin üzerinde İngiliz mandasını tanımasıyla dünyanın çeşitli yerlerinden Yahudiler Filistin’e göç etmeye başladılar.
M.S. 1925 : Yahudilerin Filistin’e göçünde düşüş yaşandı ve tersine göç başladı.
M.S. 1930-1940 : Nazilerin Yahudilere karşı olan soykırımı sonucu Filistin’e tekrardan büyük bir göç başladı.
M.S. 1947 : II. Dünya Savaşının ardından BM, İngiliz Manda yönetimine son verdi ve Filistin topraklarının Araplar ve Yahudiler arasında paylaşılması planını hazırladı. Bu plana göre Kudüs “Uluslararası Yönetime Tabii Özel Statülü Bölge” olarak tanımlandı. Araplar buna karşı çıktılar ve 1949’un ortasına kadar süren I. Arap-İsrail savaşı başladı.
M.S. 1948 : I. Arap-İsrail Savaşı sonrasında varılan anlaşma ile Galile, Necep ve Kudüs’ün batısı İsrail’e, Batı Şeria’nın denetimi ve Kudüs’ün doğusu Ürdün’e, Gazze şeridi ise Mısır’a geçti. Tüm bunların neticesinde Filistinlilerin büyük bir kısmı Mısır, Suriye, Ürdün, Suudi Arabistan, Irak ve Lübnan’a göç etmek zorunda kaldılar.
M.S. 1956 : II. Arap-İsrail Savaşı başladı ve İsrail Sina yarımadasını ele geçirdi. 1963’de ABD ve Sovyetler Birliği baskısı üzerine, İsrail kuvvetlerini geri çekti.
M.S. 1967 : İsrail; Mısır, Suriye ve Ürdün’e 6 gün süren bir saldırı düzenledi. Tarihe 6 gün savaşı olarak geçen bu saldırının ardından İsrail, Kudüs’ün tamamını, Batı Şeria, Gazze ve Galon tepelerini kontrol altına alarak topraklarını 3 kat büyüttü.
M.S. 1973 : İsrail için kutsal bir gün olan Yom Kipur (Kefaret Günü)’nde Mısır ve Suriye 6 gün savaşlarında kaybettikleri toprakları geri almak için saldırdılar fakat başarı sağlayamadılar.
M.S. 1978 : Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat ve İsrail Başbakanı Meneham Begin arasında imzalanan Camp David Antlaşması ile İsrail Sina yarımadasından çekildi.
M.S. 1980 : Kudüs’ün tamamı ülkenin birleşik başkenti olarak İsrail tarafından ilan edildi.
M.S. 1997 : Bill Clinton liderliğinde ki ABD yönetimi Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak kabul etti.
M.S. 2018 : ABD Başkanı Donald Trump Kudüs’te Büyükelçilik açtı.